من خاتوو ژوانەم جە ڕاو دوێ دانێ جە رۆمانەکاشۆ ئەژناسا، "خەڵاتوو پاییزی و دێڕ بە دێڕ حەسرەت" دیارا ئی خاتوونێ ساڵهان ئینا خزمەتوو فەرهەنگ و ئەدەبیاتوو هەورامانیەنە و بە قەڵەمی تێژ و ویری گەشش هەر ماوێو جارێو خەڵاتێوما پەنە بەخشۆ
ماشەڵڵا سارا، بەژنت گیانش وستەنەنە وەلەگوڵاواو گجیەکەیت! ل-١٨٣
دێڕ بە دێڕ حەسرەت!
(نامێ رۆمانێویەنە بە قەڵەموو خاتوو ئامینە رەحیمی) ژوان
پێشکەشش کەردەن بە ژەنا هەورامانی و کوردستانی
دلێ دنیاو ئەدەبیاتی داستانیەنە، جار جار قەڵەم بە دەسێ عالێ و وەشنویسێ ژیرێ و ئاوەزدارێ پەیدای با. ئینەیچە تەنیا هەورامان و وەڵاتا دەور و بەروو ئێمە نمەگێرۆوە، بەڵکوو جە گرد فەرهەنگ و کولتوورێوەنە هەن. جار جاریچ دلێ ئا وەش ویر و وەش نویسانە، کەسانێو هۆرگنا کە فرە تایبەتێنێ و سەبک و شێوەو وێشا هەنشا و ئۆ هیچکەسیتەری نمەشا.
خاتوو ئامینە رەحیمی (ژوان) یوە چانیشانە.
من خاتوو ژوانەم جە ڕاو دوێ دانێ جە رۆمانەکاشۆ ئەژناسا، "خەڵاتوو پاییزی و دێڕ بە دێڕ حەسرەت" دیارا ئی خاتوونێ ساڵهان ئینا خزمەتوو فەرهەنگ و ئەدەبیاتوو هەورامانیەنە و بە قەڵەمی تێژ و ویری گەشش هەر ماوێو جارێو خەڵاتێوما پەنە بەخشۆ، هەم چەنەش فێرێ بیمێ و هەمیچ لەزەتش چەنە بەرمێ. سپاس کە هەنی خاتوون.
ڕاسەکێش ئەگەر من گەرەکم بۆ فرە قووڵ بوەرە دلێ کرۆکوو رۆمانوو "دێڕ بە دێڕ حەسرەتی" وەختێوی فرە و نویسێوی پەنجا شەس پەلیش گەرەکا کە نە فەیسبووک و فەزای مەجازی یاگێش کەرۆوە و نە وەردەنگیچ تاقەتوو وانایش هەن.
هەر پەوکەی چی نویسەنە هەوڵ مدەو تا ئا یاگێ پەنەم کریۆ کوڵ و موختەسەر ئێژایی و ڕاس و رەوانی قەڵەموو خاتوو ژوانێ چی رۆمانەنە وزوو سارا، دیارا چا یاگێچەنە پەنەواز بۆ، پەیلوای وێم منویسوو.
ئینەیچە دیسان پا مانا نیا، ئانە من ماچوو پاسە بۆ...
داستان جە بەشوو دوویەنە و بە یۆوەم کەسی تاک دەس پەنە کەرۆ. "سارا" زارۆڵێوە چواردە ساڵێنە. وانگەنە دەرس موانۆ. پەی فرەو زارۆڵا ئا تەمەنە دەورانێوی جە ویرنەبریان. قەڵەم و دەفتەر و گەمە زارۆڵانەکێ و رەفێقە هەمکەڵاسیە نزیکەکێ، بەشێوی جیانەکریاو ژیوای ئا دەورانیەنێ.
سارا هەر چا عەمروو چواردە ساڵیەنە، بۆ بە دامەو نەدامەتوو کولتوورێویۆ کە بەشێوی فرەش هینوو وەڵاتەکەو وێش نیا
"سونەت" یا ئەوەمەنەی دلێ ویەردەیەنە، عادەتێوی ئەوەنەبڕیان کە هەمیشە چەنی فاڕیای ئینا بەربەرەکانێنە و ڕاو هەناسەیش جە ژیوای تازەی بڕیێنە.
"ئایین" بێژگەم بەشە عێرفانیەکەیش، کە؛ ئارامی پەی رۆح و رەوانوو باوەردارەکاش مارۆ، پاڵپەشتێوی پۆڵایینا پەی مەنەی ئا سونەتا دلێ کۆمەڵگایەنە. بە باوەروو ئایین دارە سونەتیەکا، هینکاری کەردەی هەرکام چا داب و نەریدا، گوناحێوی گەورەن و ملۆنە ملوو ئانیشا گەرەکشابۆ فاریایێو وەش کەرا. تەقەدوس" مقەدەس زانای خەڵکێوی ملوو خەڵکێویتەریەرە، یا وەڵاتێو سەروو وەڵاتێوتەریەرە. ئی ویر و ئیدئۆلۆژیچە بە جۆرێو ئینا پاڵوو سونەتە ئەرکۆیایەکا کۆمەڵگایەنە.
سارا ئینا دەورانێوەنە هەڵای زارۆڵەییش نەتەمامیان، بێ ئانەیە هۆرچنیای وێش بۆ، گیرۆدێ ئا یەرە سننانیە بۆ و هەرچی پەلەقاژێچ کەرۆ بە هیچ لایێوە نمیاوۆ. سارا نموونەو هەزاران و مللیۆن ملیۆن جە ژەناو ئی دنیایەنە کە هەر بە جوانی و فرێچشا بە زارۆڵەیی با بە قۆربانی ئا سونەتە وێرانکەرا. ئی کردەوە قیزەونە و ئی بارە گرانە کە فرەتەر ژەنا گێرۆوە، تەنیا چا وەڵاتە سونەتیانە نیا، بەڵکوو دلێ بڕێو وەڵاتە سەرمایەدارەکایچەنە هەن وەلێم بە جۆرێوتەر وێش وزۆ سارا.
دەس پەنە کەردەو داستانی بە ئەژناسیای جوغرافیاو یاگەکێ فرە بە کوڵی و زەریفی پەنەما نیشانە مدریۆ. ئینە یۆ جە خاڵە عالەکاو هەر رۆمانێویەنە،موعەرەفی کەردەی و ئەژناسنای کەسایەتیەکا، کە یوە یوەی مەیانە دلێ داستانەکەی بە حەدێو بە ژیری و هونەرمەندانە باس کریان، کە؛ وانەری بەرۆ خیاڵەرە و وزۆشەنە دلێ شکێ: "تۆ واچی ئی کەسمە من یاگێوۆ نەدیە بۆ؟!"
"تاتەم مامۆ سەعە، پیێوی باڵا بەرز و هەژار و سەوزەڵە بێ. دایمە کەواپانتۆڵێوی سیاو و بیبنێوی مەخمەڵی سیاوش بەسەبێ و زم و هامن کێش و تاقیلە سەرەشۆ بێ و فەرەنجیێو قؤڵشەنە. ددانێش مەسنۆعیێ بێنێ و وەختێو خوێ ددانێوی تەڵاین دەمشەنە درۆشیێوە. هەمیشە ریش و سمێڵش ئاما بێ و چن موێ چەرمێچ کەوتێبێنێنە ریشیش. هەمیشە جگەرێو تەماکۆی لچشۆ بێ و مارەزای پایێوش شەل بێ و ئانە بێ پەنج دەگاکەنە بە سەعە شەل ژناسیێ." ل٢٣-د-١٦
دلێ هەر رۆمانێوی عالیەنە نیشان دای و ئەژناسنای کەسایەتی دەروونی و رواڵەتی زاهێری کاراکترە ئەسڵیەکا نیشانێ سەرکەوتەی رۆمانەکەیەنە.
ئەرەمەرزنای و تاشای داستانی جە دەسپەنەکەردەیەنە فرە خاس ملۆ وەرۆ. لکێ وەشێ مدریا و وانەری وزا شۆنەو وێشا تا بزانۆ چکۆ کریاوە، کوچە کوچەی کە چەنی داستانی ملمێ وەرۆ، "سارا" بۆ بە بەشێو جە خیاڵیما و ویر و هۆشما گێرۆرە. پەرسێ جۆراوجۆرێما پەی وەشێ با!؟
سارا کێنە؟ سارا چ تەوفیرێوش چەنی کناچەکاتەری هەنە؟ ئینە لکەی ئەسڵی داستانەکەیەنە،
سارا کناچێوە وت و وریا و ژیرەنە، هەر ئا ژیری و ئاوەزشەنە جیاش کەرۆوە جە کناچەکاتەری،
دلێ ئی داستانیەنە متاومێ ژیوای سارای کەرمێ چوار بەشێ. بەشی یۆوەم: دەورانوو زارۆڵەیی وانگەیش. چی دەورانەنە گرد چێو پڕێوەنە قۆمیۆ. سارا روێو وانگەنە مەیوە یانە و بێ خیاڵ جە گرد چێوی، گوشش جە قسێوەو ئەدایشۆ بۆ، کە؛ وڕە و سەرسامەش کەرۆ. باسوو هیجبی کەردەی کەسێویش پەی کەرا کە نە دیەنش و نە مژناسۆش. چا وەختەنە ئادە بێژگەم بە قەڵەم و دەفتەری و رەفێقە هامکەڵاسیەکاش بە هیچیتەری ویرێ نمەکەرۆوە.
هەر ئەچا سەرەتاوە سارا رۆح و رەوانش جەرێحەدارە بۆ و گنۆنە دلێ گێجاوێوێ کە بەشێوو فرەو ژیوایش تا ئاخر وێران کەرۆ پێوەرە.
بەشی دوەموو داستانی دەورانێوا کە سارا شووش کەردەن و زارۆڵێش هەنێ، جە سەراسەروو ئی دەورانیەنە یەک جاریچ بەر نمەگنۆ کە سارا تۆزقاڵێو دڵش وەش بۆ پا وەزعێ لە ئیناش چەنە. هەمیشە چەنی وێش جەنگشا و تاوانوو ئانەیە کە ئامان سەرەشەرە منیۆش ملوو بەد ئێقباڵێ و چارە سیاوی وێش. ئی بەشوو داستانیە ئاندە خەمبار و تەرسناکا کە هەڵسی وزۆنە دلێ چەما وەردەنگی. هەرچی کەرۆ بە جۆرێو بتاوۆ چەنی ئا نەدامەتیا جۆرە بۆ و عادەت کەرۆ، وەلێم نمەتاوۆ. ئا قینێ هەر جە یۆوەم رۆنە و یۆوەم شەوەو زەماوندێشانە چەنی شوەکەیش ملۆنە دڵش، تا ئاخروو داستانی کێشۆش چەنی وێش. هەر جارێو شوەکەش نزیکەش گنۆوە بە دەسدرێژی و پەلامارەش منیۆرە. ئی دەس درێژیە چەنی هەر جارێوی کە ئەوەخوا کریۆوە ئازارەش جە جاری وەڵینیەنە زیاتەرەنە.
دەورانوو ئاشقی سارای:
کریۆ واچوو ئی دەورانە ژیوای سارای کەرۆ دوێ بەشێوە، وەڵێ ئاشقی و دماو ئاشقی،.
ئاخرین دەوران وەختێوا کە ئیتر سارا ساقە نیەنە و رۆح و رەوانش نەوەشا و مەلوولەنە
پەیلوای و سەرنجەکێ وێم سەروو ئی رۆمانیە:
ئی رۆمانە هەتا واچی دەوڵەمەندا جە وات و واچە هەورامیە رەسەنەکا
ساختار و پیرنگ:
ئی داستانە بنەڕەتش فرە وەش منریۆرە، وەلێم جە درێژشەنە کوچێو وانەری ماننۆ ئەوەخواکەردەی بڕێو واچا و بەسەرئامایا، بە تایبەت دەورانوو نەوەشیە دەروونیەکەیشەنە، وانەری تووڕە کەرۆ و تۆرنۆش جە وێش. (ئینە بڕێو یاگێنە متاوۆ کێشێ وەشێ کەرۆ و بۆ بە خاڵێوە عالە تا وەردەنگی بازۆوە دلێ داستانەکەیەنە، وەلێم نەک گرد لایوۆ. دلێ تکنیکوو رۆمانیەنە ئینە ریسکێوی فرە گەورەن) پەی نموونەی: لرخە لرخوو پیرە پیاو دلێ خیاڵا "سارای" ئاندە دووبارەو سەد بارە کریۆوە وانەری بێزار کەرۆ.
هەر پاسە واتم ئینە نمەلۆنە دلێ هەڵێوی تەکنیکی، تەنیا متاوۆ ریسکێوی گەورە بۆ و گنۆ وەروو دەسوو رخنەگیرا و نەقد کەرەکا.
چەولایچۆ ئێمە مزانمێ دلێ رۆمانیەنە فاریای کەسایەتیەکا بە پاو لوای وەخت و زەمانی روە مدۆ. دلێ تاریکتەرین ژیوایەنە نوقتێوە گولانێ هەنە کە ئۆمێدێو وەش کەرۆ، هەر سەروو ئا نوقتە گولانێ رۆمان نویس متاوۆ مانۆڕێ فرێ دۆ. ئی رۆمانوو دێڕ بە دێڕ حەسرەتیە کێشێ و لکێ فرێش چەنەنێ، ئینە خاڵێوە موسپەتە و عالەنە، وەلێم ئەوەکەردەی لەکەکا وانەری ڕازی و ئاسوودە نمەکەرۆ.
دیسان نموونێ فرێ متاومێ چی بارۆ بارمێ، "ئەشقوو سارای"
وانەر تەمادارا ئی ئەشقە بیاوۆ بە یاگێو کوچێو چا تاریکی ژیوایەنە رۆشنایێو پەی سارای وەش کەرۆ. وەردەنگ ساراش وەشە مسیۆ و بۆ بە بەشێو جە خیاڵاش. هەر پۆکەی هەمیشە تەماداروو قۆمیایێوا روە دۆ تا هەم دڵوو سارای و هەمیچ دڵوو وانەری فەرێحێوە گێرا. وەلێم پاسە نمەئ وەرۆ. ئی ئەشقە فرە بە کوت و پڕی مەی و ژیوای سارای چاو سیاوتەر کەرۆ. تا ڕادێویچ ئی ئەشقە ریال نیا، ئەشق پرۆسەن و جە لوای زەمانیەنە کامڵ بۆ. سارا چن جارێ زیاتەر عێرفانی نمەوینۆ و فرە کەم قسێچ بەینشانە ویەرا. (ئینە کریۆ بۆ بە وەشیسیایێوی "کاتێ" و موەقەت وەلێم ئەر درێژەش نەبۆ ویر مشۆوە و بڕیۆوە) ئەشقوو سارای جە زەمانێوی کەمەنە تەنیا بە واچێوە "ماشەڵڵا سارا بەژنت گیانش وستەنەنە وەلەگوڵاواو گجیەکەیت!" وەش بۆ و هەر ئی واچێ تا ئاخروو داستانی چن جارێ ماچیۆوە و ویر و خیاڵوو سارای گێرۆرە و ژیوایش بەرۆ روەو تاریکیەرە.!
هەرچن ئی رۆمانە جە بڕێو یاگێنە ئا گیرێشە چەنەنێ، وەلێم ئینە نمەتاوۆ جە گەورەیی و زەریفی واچەکا و وەسفوو یاگەکا کەم کەرۆوە. بێ گومان ئی رۆمانە ملۆنە دلێ گەنجینەو ئەدەبیاتی هەورامی وبۆ بە کۆڵەکێوە هێقمە پەی هەرزەلە پان و بەرینەکێ زوانی هەورامی.
جارێوتەر ئارەزوو ساقی و سڵامەتی و شادی ژیوای پەی خاتوو ژوانێ موازوو. ئی رۆمانە شایەنوو ئانەیە هەن کە وەختش پەی بنیەیدێرە و بواندێشۆ، مادامێو ژەنێوێچ نویسەن، دەرکوو بەسەرئاماکا و رووداوەکا، پەی خانمەکا ئاسانتەر و سەرنج کێشتەرا.
