ئامانجەكان لەكوشتنی ئیسماعیل هەنیە لەتاران لەبەرژەوەندی كێ دایە. ئاخۆ ئیسرائیل بۆچی هیچ رایەك لەبارەی كوشتنەكەی ئیسماعیل هەنیە دەرنابڕێت. كێ ئاگاداری شوێنی مانەوە و حەوانەوەی هەنیە بووە لەتاران؟ بە چی كراوەتە ئامانج؟ ئەم پرسیارانەو دەیان پرسیاری تریش بۆ مردنەكەی سەرۆككۆماری پێشووی ئێران "ئیبراهیم رەئیسی" و وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە"ئەمیر حسێن عەبدوڵڵاهیان"یش هەروا بوو. كاتێ باڵگرەكەی ئیبراهیم رەئیسی لە پارێزگای ئازەربایجانی غەربی خرایە خوارەوە هەركەس پرسی ئەوەیان دەكرد كە كێ دەستی لەخستنە خوارەوەی ئەو باڵگرەی ناوبراوان هەبووە.

ئەگەر دەستی رژێمی ئێران بەخۆی لەكوشتنەكەدا هەبووە، بۆ لە ئازەربایجان كۆپتەرەكە خرایە خوارەوە، ئاخۆ نەدەكرا لەنێوخۆی ئێران كۆتایی بەوپرسە بهێنرێت؟ ئاخۆ لەوڵاتێكی تر وەك عێراق یاخود پاكستان، یا وڵاتێكی ئەوروپی ئیبراهیم رەئیسی و عەلی عەبدوڵڵاهیان نەدەتوانران بەو شێوەیە بكرێنە ئامانج؟ ئەوانە هەموو پرسیاری ناوەندەكانی لێكۆڵین و بەدواداچوونی رووداوەكان بوون لەمەڕ كوشتن و كوژرانی ئەو كەسایەتیانە. ئێستاش كە ئیسماعیل هەنیە لەتاران كراوەتە ئامانج زۆم و پرسیارەكان هەموو روویان لەسەر ئەوەن بۆچی هەنیە لەتاران كوژرا نە شوێنێكی تر. ئاخۆ كێ قازانجی زیاترە لەو كوشتنە.

هەرچەندە تا هەنووكە بەرپرسانی ئیسرائیلی كوشتنی ئیسماعیل هەنیەیان نەگرتووەتە ئەستۆ، بەڵام نیگاكان زیاتر لەسەر ئەو وڵاتەیە؛ ئەوەش لەبەر ئەوەی كە حەماس لەشەڕ و ململانێی راستەوخۆیە لەگەڵ ئیسرائیل و ئەو شەڕەش ماوەی زیاتر لەنۆ مانگە بەردەوامە و نزیكەی چل هەزار كەس بوونەتە قوربانی. ئیسماعیل هەنیە لەنێو حەماس دا یەك لەو كەسانەیە كە پتر لەزۆرینەی سەركردەكانی حەماس لایەنگری دانوستان و چارەسەری سیاسی و دیالۆگ و دانیشتنی دوولایەنە بووە لەگەڵ ئیسرائیل. لەلایەكی تر لەئێستادا ئیسرائیل و حەماس لەنێو دیالۆگ و دانوستانن بۆ راگەیاندنی ئاگربڕ و لەیەك تێگەیشتن و ئاڵوگۆڕی بارمەتەكانی دەستی یەكتر. ئەدی كوشتنی هەنیە لەم كاتەدا چ قازانجێكی سیاسی، هزری، پەیوەندی و چاندنی بۆ ئیسرائیل دەبێت؟ ئایە شەڕێكی دەستەویەخەی ئیسرائیل لەگەڵ رژێمی ئێران لەم كاتەدا چەندە لەبەرژەوەندی ئیسرائیل دایە. ئاخۆ ئیسرائیل بەلێدانی ئیسماعیل هەنیە لەئێران چی دەستدەكەوێت؟

قازانجەكانی ئەو لێدانە بۆ ئیسرائیل چی دەبێت. ئاخۆ ئەوەی شوێنی هەنیە لەنێو حەماس دا بگرێتەوە، چەندە لەئیسماعیل هەنیە باشتر دەبێت بۆ ئیسرائیل. ئێستا دەنگۆی ئەوە هەیە كە لەشوێنی هەنیە، خالد مەشعل، سەرۆكی پێشووی حەماس جێگەی ئەو بەرپرسەی حەماس بگرێتەوە. ئیسرائیل خۆ بەخۆ لەبەرەی حەماس لەفەڵەستین و حیزبۆڵڵا لەلوبنان و گروپی مقاوەمە لەئێراق و كەتایبی زەینەبیون لە سوریا لەنێوشەڕی راستەوخۆیە، بۆیە هەڵگیرساندنی شەڕ و كردنەوەی بەرەیەكی تری شەڕ لەبەرژەوەندی ئیسرائیلدا نییە. لەلایەكی تر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش سەرقاڵی پرۆسەی هەڵبژاردن و كێبڕكێی بردنەوەی پۆستی سەرۆكایەتی ئەمریكان لەمانگی یازدەی ئەمساڵدا، بۆیە رەنگە ئەوەش دەرفەتی ئەوە نەدا بەئەمریكا وەك پێشتر هاوكاری و پشتیوانی لۆجستیكی و سەربازی و ئیستخباراتی و سیاسی ئیسرائیل بدەن. ئیسرائیل بەخۆشی ئەوەندە تۆانای سەربازی و كەرەستەی سەربازی وای لەبەردەستدا نییە هەموو پێداویستیەكانی بەرەكانی شەڕ دابین بكات. واتە لەهەرگۆشەنیگایەكەوە سەیری هاوسەنگی هێزی ئیسرائیل و ئێران بكرێت، بەشێوەیەكی گشتی شەڕێكی وەها بۆ ئیسرائیل بەقازانج تەواو نابێت. ئەم شەڕە لەم كاتەدا بۆ ئیسرائیل نا؛ بەڵكو بۆ ئەمریكاش قازانجێكی وەها نابێت.

رژێمی ئێرانیش كەبەخۆی نوێ هەڵبژاردنی پۆستی سەرۆككۆماری بەڕێوە بردوە و كەسایەتێكی بەناو ریفۆرمخوازی هێناوەتە پێشەوە، هەڵگیرساندنی شەڕ ناكەوێتە خزمەت بەرژەوەندیە درێژخایەنەكانی رژێمی ئێرانەوە؛ چونكە رژێمی ئێران بەهێنانە پێشەوەی مەسعود پزشكیان دەیەوێت سیاسەتێكی هاوسەنگ لەنێوخۆ و دەرەوە بەبێ پێكدادان پەیڕەو بكات. واتە دەیەوێت بەڕاگرتنی هاوسەنگی هێز و كردنەوەی دەرگای دیالۆگ لەمەڕ كۆمەڵێك دۆسیە كە پەیوەندیدارن پەیوەستن بەسیاسەتی نێودەوڵەتیەوە بكاتەوە و لەنێوخۆشدا بەكۆمەڵێك دروشم و بەڵێن كاتێكی زیاتر قازانج و تەمەنی دەسەڵاتداریەتی خۆی درێژ بكاتەوە. بۆیە مەعقوڵ نییە رژێمی ئێران لەم كاتەدا بچێتە شەڕێكەوە لەگەڵ ئیسرائیل كە دەزانێت دەرئەنجامەكەی بەزەرەر بەسەریدا بشكێتەوە.

تا ئەو كاتەی ئیسرائیل بەفەرمی كوژرانی ئیسماعیل هەنیە نەگرێتە ئەستۆ، هیچ لایەن و هێزێك جەسارەتی ئەوە ناكات كە راستەوخۆ ئیسرائیل بكاتە ئامانج و دام و دەزگا نێودەوڵەتی و هەرێمیەكانیش ئەو مافە بەڕەوا نابینن. بۆیە ئەوەی دەمێنێتەوە ئەو پرسیارەیە كە؛ كێ و چۆن لە كوشتن و بەئامانج گرتنی ئیسماعیل هەنیە سودمەند دەبێت و بۆچی لەتوركیا و قەتەر دا كە ئەو هەمووە هەنیە لەو دوو وڵاتە لەهاتوچۆدابوو نەكرایە ئامانج و نەكوژرا؟ دەوڵەتی داگیركەری تورك بەخۆی ئەندامێكی كارای ناتۆیە، یەك لەلایەنە سەرەكیەكانی هاندانی هێرشی حەماس بوو بۆ سەر ئیسرائیل، پەیوەندییەكی بەهێز و نەگۆڕی لەگەڵ ئیسرائیلدا هەیە. مەعقوڵ نییە كە دوو ئەندامی ناتۆ دوای ئەو كۆبوونەوە قورس و قوڵەی لەم مانگەدا لەواشنگتۆن كرا رووبەڕوی یەكتر ببنەوە و لەدژی بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی یەكتر دەركەون. قەتەریش رۆڵێكی خۆی نێودەوڵەتی هەیە، هەم شوێنی هێزەكانی ناتۆیە و هەم بارەگای هێزەكانی ئەمریكا لەوێیە و هەم وڵاتێكی عەرەبیە كە ئەمریكا چەند ساڵێكە هەوڵدەدات لەنێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی دا هاوپەیمانی و ئاشتبوونەوە ساز بكات و ئەنجامی ئەو هەوڵانەش پەیمانی ئیبراهیمی و دامەزراندنی ناتۆی عەرەبی بوو، ئەوەش بۆ جێبەجێ كردنی پیلانێكی وەها گونجاو نابێت و قازانجی كەسیان تێدا نابوو ئەگەر ئیسماعیل هەنیە لەو دوو وڵاتە بهاتبایە كوشتن. بۆیە باشترین و گونجاوترین بژاردە و شوێن؛ ئێران و پایتەختی ئەو وڵاتە بوو. بەڵام چۆن و كێ ئەو پیلانە جێبەجێ بكات، گرنگ بوو.

هەرچۆن پێشتر لەمردنی گوماناوی ئیبراهیم رەئیسی دەوڵەتی تورك تاكە لایەن بوو كە گومان دەكرا بەهاوكاری دەستێكی نێوخۆی ئەو كردەوەیان پێكهێنابێ، بەهەمانشێوەش لەكوشتنی ئیسماعیل هەنیە سەرۆكی مەكتەب سیاسی حەماسیش، دەوڵەتی داگیركەری تورك و بگرە هەمان دەستی نێوخۆیی كە بەرژەوەندیی هەردوولایەن لەشەڕ و قووڵكردنەوەی ناكۆكیەكانە لەناوچەكە و جیهاندا لەوێدا ببنێتەوە و ئەوەش دوور نییە لەراستیەوە پێكهێنانی كردەوەیەكی وەها.

لەلایەكی تر تیشك خستنە سەر راستیەكی تر لەم تەوەرەی باسەكەماندا گرنگی خۆی هەیە. دەوڵەتی داگیركەری تورك بۆ ئەوەی تەگەرە بخاتە بەردەم ئەو رێڕەوەی بازرگانی ـ وزە جیهانیەی لە ساڵی 2023ەوە پلانی بۆ كراوە كە لەهیندستانەوە بەرەو ئیماڕات و عەرەبستان و ئیسرائیل و قوبرس و یۆنان و ئەوروپا شۆڕ بێتەوە ئاستەنگ بكات، دەیەوێت شەڕی نێوان رژێمی ئێران و ئیسرائیل هەڵگیرسێنێت. ناتۆ و ئەمریكا و ئیسرائیل تا ئەم ساتە بابەتی حەماس و غەززەیان بەرەو چارەسەری بردوە، لەسەر حیزبوڵڵاش كار دەكەن، ئەوەتا ئەمریكا ناوشكێنەكانی هێناوەتە كەنارئاوەكانی لوبنان و دەریای ئارام بەبیانوی هەڕەشەكانی حیزبوڵڵاوە، ئەگەر ئەو بەربەستەش تێپەڕێنن ئەوا رێڕەوەكان دەگاتە قوبرس. دەوڵەتی تورك بۆ ئەوەی چارەسەری پرسی قوبرس بەپێی پیلانی خۆی بەڕێوە ببات، باوەڕی بەدامەزراندنی دوو دەوڵەتی جیاواز بۆ قوبرس هەیە. بەڵام لەو لاوە یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا و ناتۆ ئەو پیلانەی دەوڵەتی تورك لایان پەسەند نییە و تەنیا دەیانەوێت دەوڵەتێك بۆ هەردوو نەتەوەكەی نێو قۆبرس دامەزرێنن، رەنگە لەوێدا ململانێیەكان لەگەڵ دەوڵەتی توركدا قووڵ بێتەوە، بۆ ئەوەی ئەو پلانەی ئەوروپا ـ ناتۆ ـ ئەمریكا ـ ئیسرائیل سەرنەگرێت، دەوڵەتی تورك هەموو هەوڵێكی خۆی خستووەتە گەر بۆ ئەوەی شەڕ و ناكۆكیەكانی نێوان رژێمی ئێران و ئیسرائیل هەڵگیرسێنێ و قووڵ بكاتەوە. لەبەر ئەم هۆكارانەیە كە كوشتنی ئیسماعیل هەنیە لە قەتەڕ و توركیادا لەبەرژەوەندی سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری نەبوو، نە لەتوركیا و نەش لەقەتەر و هیچ وڵاتێكی عەرەبیش.